Dok su pristalice međunarodno priznate Vlade nacionalnog jedinstva Libije prošle nedelje slavile ponovno osvajanje glavnog grada Tripolija, među libijskim zastavama našao se i veliki beli plišani medved sa roze njuškom. Samo nekoliko sati ranije, igračka je pronađena u jednoj kući u južnom predgrađu Tripolija.
Meda, uslikan ispod stola, na leđima je imao zalepljenu minu povezanu sa upaljačem. Mina nosi oznaku 120 mm HE M62P10 sa serijskim brojem KV 01/2019, koju je proizveo Krušik iz Valjeva.
Kopija ugovora koju je dobio BIRN pokazuje da je 26. juna 2018. Krušik ugovorio prodaju 50,000 minobacačkih granata – uključujući 120 mm HE M62P10 – sa privatnom srpskom firmom GIM.
BIRN je već pisao da je GIM povezan sa Brankom Stefanovićem, ocem ministra policije Nebojše Stefanovića. Isporuka je trebalo da počne tri meseca nakon zaključenja ugovora.
Prema dokumentima koje poseduje BIRN, ove mine izvezene su Ministarstvu spoljnih poslova Saudijske Arabije.
BIRN nije mogao da potvrdi da je mina pronađena na leđima dečije igračke u Tripoliju u Libiju došla kao deo isporuke koju je od Krušika kupio GIM.
Do objavljivanja ovog teksta, Krušik nije odgovorio na pitanja BIRN-a o prodaji lota 01/2019, niti o krajnjoj destinaciji oružja.
Srbija, kao potpisnica UN-ovog Sporazuma o trgovini naoružanjem, ima obavezu da ne prodaje oružje drugoj zemlji ako postoji mogućnost da se oružje preusmeri ka grupama koje u dokumentaciji nisu navedene kao krajnji korisnici.
Među najvećim kupcima srpskog oružja su Saudijska Arabija i Ujedinjeni Arapski Emirati, koji inače podržavaju Kalifu Haftara, vođu pobunjenika koga su posle 14 meseci opsade iz Tropolija isterale vladine snage.
Pojedine države već godinama krše ovo pravilo naoružavanjem različitih frakcija koje ratuju u Siriji, Libiji i Jemenu. U ovo je umešana i Srbija, prodajom oružja zemljama koje ga dostavljaju ovim grupama.
Srpsko Ministarstvo trgovine, zaduženo za izvoz oružja, nije odgovorilo na zahtev BIRN-a za komentar.
Tri nezavisna izvora, uključujući i vojne eksperte, rekla su BIRN-u da način na koji je mina postavljena na plišanog medu – koristeći ruski upaljač MUV-4, plastični eksploziv i minobacačku granatu – sugeriše da bi iza njega mogla da stoji grupa ruskih plaćenika poznata kao Vagner.
U Libiji se nalazi oko 1200 Vagnerovih plaćenika, a Rusija negira da na bilo koji način kontroliše ovu grupu, iako je u najvećoj meri čine Rusi, ali i državljani Belorusije, Ukrajine, Srbije i Moldavije.
BIRN je ranije pisao o građanima Srbije koji, kao deo Grupe Vagner, ratuju u Siriji i Ukrajini. Sud u Beogradu prethodno je osudio jednog pripadnika Vagnera za terorizam u Ukrajini, a procenjuje se da Srba u ovoj grupi ima preko stotinu.
Srpsko oružje u Libiji nije ništa novo – Mohamed Gadafi je još u vreme socijalizma bio jedan od najvećih kupaca jugoslovenskog oružja.
Gadafi je ubijen 2011. a nekoliko godina kasnije, Libija je podeljena između područja koje kontroliše međunarodno priznata vlada u Tripoliju na severozapadu, i teritorije na istoku koju drže Haftarove snage, sa bazom u Bengaziju.
Trgovina oružjem između Srbije i Libije je, pak, preživela Gadafijev pad.
U svedočenju pred Komitetom UN-a za sankcije Libiji, Srbija je rekla da je usled eskalacije borbi prekinula isporuke oružja u ovu zemlju u junu 2014. godine, i vratila UN-u dozvolu potrebnu za izvoz.
Ove isporuke je ugovorio veliki trgovac oružjem Slobodan Tešić, koji je 2013. potpisao 150 miliona dolara vredne ugovore sa Libijom, koji su uključivali naoružanje iz Srbije i municiju iz Beolorusije, pokazuje dokument koji BIRN poseduje. Nejasno je koliko je od toga zapravo isporučeno. Tešić je zvanično prestao da izvozi u Libiju 2014. Nakon toga, američka vlada ga je stavila na svoju crnu listu zbog sumnjivih poslova sa oružjem.
Poslednji put je Libija bila u fokusu u srpskim medijima 2016. godine kada je dvoje službenika iz srpske ambasade u Tripoliju poginulo tokom američkog bombardovanja kampa Islamske države. Slađana Stanković i Jovica Stepić su prethodno kidnapovani, a razlog te otmice nikada nije propisno istražen.
Prema rečima predsednika Srbije Aleksandra Vučića, koji je u to vreme bio premijer, otmica srpskih državljana je povezana sa trgovinom oružjem. Godinu dana kasnije, u maju 2017, srpski ambasador u Libiji Oliver Potežica je poginuo u automobilskoj nesreći u Libiji – navodno u pokušaju da izbegne otmicu.
