Beograd – raj za divlju gradnju i sumnjiva ozakonjenja: BIRN našao skoro pola miliona spornih kvadrata

Iz ulice Bogdana Bogdanovića u beogradskom naselju Mirijevo “puca” pogled na dobar deo glavnog grada. U poslednjih nekoliko godina u njoj su nikle nove, bele višespratnice bez plana i bez dozvola  – na divlje – a potom su ozakonjene, iako se nisu nalazile na satelitskom snimku Srbije iz 2015. godine, što je osnovni uslov da bi nelegalna gradnja mogla da se legalizuje.

U krugu od 500 metara, nalazi se još petnaestak zgrada sagrađenih bez dozvole, pa ozakonjenih iako se iz javno dostupnih podataka ne može naći zakonski osnov za ozakonjenje. 

Ova praksa nije specifična samo za Mirijevo – istraživanje BIRN-a pokazuje da je u poslednjih sedam godina u Beogradu ozakonjeno više od 450.000 kvadrata stambenih objekata, koji su delom ili u potpunosti izgrađeni bez dozvole, a nisu postojali ili nisu bili završeni 2015. godine, što se jasno vidi na satelitskom snimku Srbije iz te godine.

Grubom računicom, današnja vrednost ovako ozakonjenih zgrada koje je našao BIRN iznosi više od milijardu evra. Ujedno, uz zgrade iz BIRN-ove baze, često su nicale (još uvek) nelegalne zgrade, koje čekaju “novi krug” legalizacije. 

Novinari BIRN-a su koristeći napredne tehnike OSINT-a (istraživanje uz pomoć otvorenih izvora) pretraživali mapu grada i ukrštali podatke sa satelitskog snimka sa podacima iz Katastra i Registra građevinskih dozvola Agencije za privredne registre.

Ovo je rađeno jer, uprkos zakonskoj obavezi, ne postoje javni podaci o tome koja je rešenja za ozakonjenje objekata doneo Sekretarijat za poslove ozakonjenja Grada Beograda. Osim toga, Sekretarijat je ignorisao zahteve BIRN-a da ta rešenja dostavi.

BIRN je u višemesečnom istraživanju na ovaj način našao više od 300 objekata na teritoriji glavnog grada – uglavnom stambenih zgrada većih od hiljadu kvadrata – koji su u potpunosti ili delimično izgrađeni nelegalno nakon satelitskog snimka iz 2015. godine pa onda ozakonjeni. Međutim, izvesno je da je broj takvih zgrada i veći. 

Šta smo sve tražili od institucija i šta sve nismo dobili

Istraživanje BIRN-a pokazuje da nije reč o izolovanim pojedinačnim slučajevima, pa čak ni o pojedinačnim beogradskim opštinama, nego da se radi o sistemskoj praksi koja je trajala godinama, traje i dalje, i zabeležena je u svim centralnim beogradskim opštinama.

Svima koji sada počnu da grade na divlje, kako bi iskoristili vreme do primene novog zakona, ti objekti neće biti legalizovani, a stanje će biti provereno na terenu ortofoto snimcima.

Zorana Mihajlović (15. septembar 2015)

Ujedno, tadašnje izjave svih iole relevantnih nadležnih funkcionera ukazuju da su svi sve znali o ovom problemu već u prvoj godini primene zakona – pojedinci su čak i do detalja opisivali kako je taj proces tekao.

Baza i mapa divlje gradnje

U BIRN-ovoj bazi divlje gradnje su objekti predstavljeni na mapi za koje je BIRN utvrdio da su sporno ozakonjeni, odnosno da nije postojao zakonski osnov za njihovu legalizaciju – nisu bili “pod krovom” na satelitskom snimku iz 2015. godine, a veliki broj njih uopšte nije ni postojao na tom snimku. 

Ova mapa će biti dopunjavana novim slučajevima, pa pozivamo čitaoce da nam prijave nelegalne objekte kako bismo ih proverili i uvrstili u bazu ako ispunjavaju uslove. Takođe, pozivamo i investitore koji misle da se njihova zgrada bez osnova našla u ovoj bazi da nam se jave kako bismo proverili podatke.

Ujedno, na osnovu ove baze podataka, BIRN će u narednim nedeljama objaviti seriju tekstova u kojima ćemo obraditi najzanimljivije investitore iz baze, uslove života građana koji su kupili ovako izgrađene stanove, postupanje tužilaštava, postojeće krivične prijave, te poreklo, odnosno pranje novca. 

Pogledajte na koji način smo došli do skoro pola miliona kvadrata sumnjivo ozakonjenih zgrada

Kako je i kada sve krenulo

Nakon više neuspelih zakona koji nisu uspeli da reše problem nelegalne gradnje, 27. novembra 2015. je na predlog Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture donet novi zakon – Zakon o ozakonjenju objekata – kojeg je država gromoglasno najavila kao konačni obračun sa divljom gradnjom.

Ovo ministarstvo je bilo zaduženo da prati izvršenje zakona, i na njegovom čelu se od aprila 2014. do oktobra 2020. godine nalazila Zorana Mihajlović. Nakon nje, ministar je bio Tomislav Momirović, a od oktobra 2022. na čelu ministarstva nalazi se Goran Vesić.

Koncept zakona iz 2015. bio je jednostavan – kao u dečijoj igri “žmurke”, država je zažmurila na sve nelegalne građevine izgrađene pre 2015. godine, a onda 2015. “otvorila oči” i rekla – (skoro) sve što je do sada bilo “na divlje” sazidano biće legalizovano, a ono što se od sada gradi nelegalno, ne može da se legalizuje, nego mora da se ruši.

Zakon je jasno propisivao šta može biti predmet ozakonjenja: nelegalno izgrađeni ili dograđeni objekat (završen, “pod krovom”) koji postoji na satelitskom snimku Republičkog geodetskog zavoda iz 2015. godine. 

Istraživanje BIRN-a, kao i hronologija događaja, ukazuju da su od početka primene ovog propisa pravljene “rupe”, koje su olakšavale protivzakonitu legalizaciju. Neke od njih ticale su se upravo famoznih satelitskih snimaka. 

Kako ozakoniti kada nema satelitskog snimka

Lokalne samouprave, koje su bile nadležne za proces ozakonjenja, dobile su satelitski snimak teritorije Srbije iz 2015. godine tek u julu 2016. godine, a neke i kasnije. To znači da u prvih osam meseci primene zakona lokalne samouprave nisu imale osnovnu alatku – satelitski snimak, kojim bi utvrdili da li zgrada uopšte može da se ozakoni, tj. da li je bila izgrađena “na vreme”.

U postupku smo utvrđivanja i upoređivanja inspekcijskih zapisnika sa satelitskim snimkom i svi oni koji ne budu bili vidljivi na satelitskom snimku biće sankcionisani u skladu sa zakonom o ozakonjenju i kao takvi srušeni.

Nemanja Stajić, bivši sekretar Sekretarijata za poslove ozakonjenja objekata grada Beograda (28. jul 2016)

Dakle, tokom prvih osam meseci ozakonjenje je vršeno bez neophodnog satelitskog snimka, odnosno ceo zakon nije imao smisla. 

Međutim, ni kada su snimci konačno nabavljeni, beogradski Sekretarijat za poslove ozakonjenja objekata nije promenio svoju dotadašnju praksu – ponašali su se kao da snimak ne postoji i nastavili su da ozakonjavaju objekte bez uvida u satelitski snimak.

Ujedno, i sa snimkom je napravljena dodatna rupa u zakonu: satelitski snimak je napravljen u leto 2015, a zakon je počeo da se primenjuje krajem novembra. Na ovaj način, svi oni koji su nelegalno gradili nakon ovog snimka, mogli su da tvrde da su zgrade napravili u periodu nakon što je nastao snimak, a pre stupanja zakona na snagu (krajem novembra 2015).

Ova rupa je potom iskorišćena tako što su građevinski inspektori potpisivali rešenja u kojima falsifikuju, antidatiraju realnost i iznose netačne tvrdnje da je neka zgrada izgrađena upravo u ovom periodu, što je kasnije Sekretarijatu za poslove ozakonjenja bio osnov da takve zgrade ozakoni. 

Mehanizam nezakonitog ozakonjenja

Na osnovu dokumenata u koja smo imali uvid, kao i razgovora sa više aktera i stručnjaka, BIRN je uspeo da rekonstruiše nekoliko modela po kojima je funkcionisao mehanizam ozakonjenja objekata bez uporišta u zakonu. 

Dokumentacija do koje je BIRN došao pokazuje da su tokom 2016, 2017. i 2018. godine opštinski građevinski inspektori u više navrata lažno prikazivali stanje na terenu tvrdeći u svojim rešenjima da su izlaskom na lice mesta ustanovili da su zgrade-višespratnice u potpunosti izgrađene neposredno pre stupanja Zakona o ozakonjenju na snagu, odnosno pre novembra 2015.

Dodatno, u svojim rešenjima su pisali i da se te zgrade mogu videti na satelitskom snimku iz 2015. godine. 

Zapravo, u stvarnosti, te zgrade u novembru 2015. nisu ni postojale – na tim mestima se nalazila livada, ili, eventualno, manja porodična kuća. Ovakvih primera ozakonjivanja zgrada “sa livade” bilo je najviše na opštini Zvezdara, gde su na ovaj način nicala pa ozakonjivana čitava naselja, ali nijedna posmatrana opština nije bila imuna na takav “biznis”.

“Ne postoji legalan način da ozakonite objekat koji nije vidljiv na satelitskom snimku teritorije Republike Srbije iz 2015. godine. A čak i kada je vidljiv, mora biti završen u konstruktivnom smislu. Važeći propisi su jasni i nedvosmisleni”, kaže za BIRN advokat Vladimir Tupanjac.

Mi ćemo uraditi satelitske snimke cele Srbije na dan kada se zakon bude usvojio. Prema tome, sve nakon tog zakona, kada dođe inspektor i kada pogleda (…) uporediće snimak, onog trenutka kada smo napravili snimak, sa onim što ste vi posle toga radili. Sve što ste radili posle snimka – biće srušeno, to da vam bude jasno svima.

Zorana Mihajlović (9. oktobar 2015)

Nakon što bi od građevinskih inspektora dobili takva rešenja, opštine su ih slale Sekretarijatu za poslove ozakonjenja, koji je na osnovu tih rešenja građevinskih inspektora ozakonjivao ovakve zgrade, ne gledavši u satelitski snimak, što im je bila obaveza.

Kako za BIRN kaže advokat Jovana Čapaković iz advokatske kancelarije Vuković&Partners, nadležni organ za legalizaciju – a to je, u slučaju Grada Beograda, Sekretarijat za poslove ozakonjenja objekata – po službenoj dužnosti mora da utvrdi postojanje neophodnih uslova za legalizaciju, odnosno, da li je objekat izgrađen i vidljiv na satelitskom snimku. 

“Za objekte za koje bude utvrđeno da ne postoje, odnosno nisu vidljivi na satelitskom snimku iz 2015, zakon jasno predviđa da nisu predmet ozakonjenja i da nadležni građevinski inspektor za te objekte donosi rešenje o rušenju”, dodaje Čapaković.

Po rečima advokata Đorđa Vukotića, konsultanta na propisima iz oblasti planiranja i izgradnje i ozakonjenja, ozakonjenje objekta koji je građen nakon 2015. godine, odnosno koji nije vidljiv na satelitskom snimku iz te godine nije pravno moguće. 

“Ozakonjenje zgrade koja nije postojala 2015. godine bi podrazumevalo da je građevinski inspektor antidatirao rešenje o rušenju u to vreme nepostojeće zgrade ili da je lice koje je sprovelo postupak ozakonjenja nesavesno sprovelo taj postupak, bez tog rešenja i uvida u satelitski snimak. Ako bi postojali takvi slučajevi, oni bi predstavljali grubu zloupotrebu, koja povlači krivičnu odgovornost, dokazivu u krivičnom postupku, kako službenih lica koji su učestvovali u ozakonjenju, tako i onih koji su službena lica navodili da tako nešto urade“, kaže Vukotić za BIRN.

Drugi način – prema rečima nekoliko investitora sa kojima je BIRN razgovarao – bio je da se nabavi neki stari nerešeni zahtev za legalizaciju, podnet po starom zakonu, pre 2015, a onda protivzakonito iskoristi za novu zgradu. Navodno, cena ovakvih starih zahteva išla je i do više hiljada evra. 

Sve ovo se godinama nesmetano odvijalo pred očima ministarke Zorane Mihajlović, gradonačelnika Siniše Malog i Zorana Radojičića, gradskog menadžera, pa potom zamenika gradonačelnika, pa potom ministra Gorana Vesića, gradskog sekretara za inspekcijske poslove Sonje Božović i svih predsednika beogradskih opština, te gradskih i opštinskih građevinskih inspekcija.

Mnogi od njih su u javnosti davali brojne izjave o tome kako će da se obračunaju sa ovom praksom, ali je ona u realnosti tekla nesmetano. Tokom celog ovog perioda (do jula 2022) na čelu nadležnog Sekretarijata za ozakonjenje objekata nalazio se Nemanja Stajić. 

BIRN je već pisao o poslovima porodice Stajić, tj. da je rođeni brat Nemanje Stajića, Novak, vlasnik jedne od ovako protivzakonito ozakonjenih zgrada u Mirijevu. Od jula je gradski sekretar za poslove ozakonjenja Marko Kulić, član glavnog i izvršnog odbora SNS.

Za sporna ozakonjenja znalo je i Prvo osnovno javno tužilaštvo kao i Više javno tužilaštvo u Beogradu jer je neko još sredinom 2016. podneo anonimnu krivičnu prijavu protiv Nemanje Stajića za zloupotrebu službenog položaja, odnosno, za protivzakonito ozakonjenje.

Međutim, uprkos tačnim navodima iz krivične prijave – da se određene ozakonjene zgrade u širem centru Beograda ne vide na satelitskom snimku i da su ozakonjene mimo zakonske procedure – i Prvo osnovno javno tužilaštvo i Više javno tužilaštvo odbacili su ovu prijavu, kojom će se BIRN detaljno baviti u jednom od narednih tekstova.

Kako je to rađeno na Paliluli

Detaljan opis kako su stvari funkcionisale dali su optuženi u predmetu protiv prvooptuženog Aleksandra Jovičića, nekadašnjeg predsednika opštine Palilula. Prema potvrđenoj optužnici protiv ovog člana predsedništva Srpske napredne stranke iz maja 2022. godine, Jovičić je tražio i dobijao novac od investitora kako bi uticao na građevinske inspektore opštine Palilula da omoguće investitorima da nastave da grade svoje nelegalne objekte bez bojazni od rušenja ili podnošenja krivičnih prijava protiv njih. 

Opštinski građevinski inspektori su u periodu od 2016. do 2018. falsifikovali rešenja i “podmetali” spise iz drugih predmeta, i tako lažno predstavljali da su objekti bili sagrađeni 2015. godine. Ti predmeti su bili dalje prosleđivani u gradski Sekretarijat za poslove ozakonjenja kako bi se objekti legalizovali, iako ne ispunjavaju uslove za ozakonjenje.

Jovičić je negirao optužbe i, između ostalog, napomenuo da je Gradska građevinska inspekcija nadležna da vrši kontrolu opštinskih građevinskih inspektora, a da je policija dužna da kontroliše da li je došlo do nastavka izvođenja radova na objektima koji su dobili rešenje o rušenju.

Početkom 2022. godine, sedam građevinskih inspektora opštine Palilula i dva investitora priznali su krivična dela i sklopili sporazum sa Tužilaštvom. Svi su dobili uslovne kazne zatvora.

I ovom optužnicom će se BIRN detaljnije baviti u narednom periodu. Prema poslednjim informacijama, suđenje Aleksandru Jovičiću trebalo bi da počne u februaru 2023. godine.

Kako se ozakonjivalo nakon 2018. godine 

Novootkriveni “biznis” je cvetao do te mere da, prema rečima jednog upućenog investitora, tokom 2018. “više niko nije ni tražio građevinsku dozvolu, svi su gradili nelegalno, pa ozakonjivali”.

A onda u novembru 2018. poslanici u Skupštini Srbije izglasavaju izmene i dopune Zakona o ozakonjenju i Zakona o planiranju i izgradnji. 

Iako je i prvom verzijom Zakona o ozakonjenju objekata iz novembra 2015. bilo predviđeno da se ne može ozakoniti objekat koji se ne nalazi na satelitskom snimku iz 2015, izmenom zakona iz novembra 2018. eksplicitno se navodi da je provera vidljivosti na satelitskom snimku obavezna za sve objekte koji su predmet ozakonjenja, te da je za to dužan “organ nadležan za poslove ozakonjenja objekata”.

Takođe, naknadnim izmenama statuta Grada Beograda, iz gradskih opština su “izvučene” građevinske inspekcije, koje su u potpunosti prešle na nivo grada, a centralnim gradskim opštinama su date nadležnosti da ozakonjuju objekte do 400 kvadrata bruto razvijene građevinske površine. Ujedno, prigradske opštine su dobile nadležnost da ozakonjuju objekte do 3000 kvadrata.

Istovremeno, zabranjen je promet nelegalno izgrađenih objekata, a i uvedene su novčane kazne za firme koje priključuju nelegalne objekte na infrastrukturu – kanalizaciju, električnu mrežu, vodovod…

Međutim, i nakon izmene zakona nastavlja se “nicanje” nelegalnih zgrada, a u manjem obimu i njihovo ozakonjivanje – postoji više primera da su ozakonjavane zgrade sagrađene tokom 2020. ili 2021. godine. 

Ujedno, na opštini Novi Beograd, na primer, kreće i “opštinsko” ozakonjivanje pojedinih objekata (do 400 kvadrata) koji se ne vide ni na satelitskom snimku Republičkog geodetskog zavoda iz 2020. godine.

Na ovaj način je gradonačeniku Aleksandru Šapiću ozakonjen nelegalno izgrađeni objekat: stari zahtev (iz 2010. godine) za legalizaciju objekata koji je u tom trenutku imao oko 200 kvadrata – “spušten” je sa nadležnosti grada na nivo nadležnosti gradske opštine Novi Beograd, čiji je predsednik do sredine 2022. godine bio upravo Šapić. Aktuelni gradonačelnik je potom 2021. godine dozidao bez dozvole još oko 200 kvadrata, a opština mu je ozakonila novo “zdanje” od ukupno 403 kvadrata.

Opština Novi Beograd je svom bivšem predsedniku, a sada gradonačelniku Beograda ozakonila nelegalnu gradnju iako ona nije nastala pre 2015. nego tokom 2021. godine, za koju je Šapić dobio i krivičnu prijavu. 

Kuriozitet predstavlja podatak da i bivši gradonačelnik Siniša Mali, a i aktuelni gradonačelnik Aleksandar Šapić trenutno stanuju u objektima čiji su delovi bili nelegalno sagrađeni, a potom ozakonjeni bez zakonskog osnova – Siniša Mali, prema saznanjima BIRN-a, i dalje živi u stambenoj zgradi na Senjaku, čiji je poslednji sprat od oko 600 kvadrata (četiri stana) podignut nelegalno nakon 2015. godine, a potom ozakonjen.

Što je nelegalni objekat veći, veća je i zarada

Umesto da reši problem divlje gradnje, novi zakon je samo širom otvorio vrata za još veće zloupotrebe, odnosno, podstakao izgradnju novih nelegalnih zgrada koje su potom uvođene u legalne tokove: zgrada zidana bez ikakvih papira, bez bilo kakvih ograničenja i bez plaćenih naknada mnogo je jeftinija po investitore od redovnog toka – lokacijski uslovi, građevinska, pa upotrebna dozvola. Međutim, sa stanovišta tržišta, ozakonjena zgrada (izgrađena bez bilo kakvih dozvola) ima isti status kao zgrada koja je od početka do kraja zidana po propisima i ima upotrebnu dozvolu.  

Grubom računicom, a prema zvaničnim podacima Republičkog geodetskog zavoda o aktuelnoj prosečnoj ceni novogradnje , današnja vrednost legalizovanih objekata iz baze BIRN-a iznosi više od milijardu evra, a među investitorima se nalaze fizička lica i firme od kojih pojedini imaju i po više desetina, pa čak i više stotina nekretnina. 

Svaki novi nelegalni pa ozakonjeni kvadrat investitoru donosi vrtoglavi profit: sa jedne strane na nelegalne kvadrate nije plaćen doprinos Direkciji za građevinsko zemljište i izgradnju Beograda, a od ozakonjenog samo jednog sprata viška – na primer, od 1000 kvadrata na Vračaru – investitor može da prihoduje više miliona evra.

“Investitori imaju koristi od toga jer su manje platili na ime naknade za legalizaciju, nego što bi platili na ime doprinosa za uređenje građevinskog zemljišta, a dodatno su izgradili objekat veće površine nego što su imali pravo po važećim urbanističkim uslovima. Investitori bi u ovakvoj finansijskoj konstrukciji bili jako ‘dobri’, ali bi se moglo postaviti pitanje kako njihove krivične, tako i materijalne odgovornosti, jer su oštetili državni budžet”, kaže advokat Đorđe Vukotić.

Primera radi, doprinos koji je plaćen za samo jednu zgradu na Vračaru od oko 2100 kvadrata, sa svim popustima, iznosio je blizu 150.000 evra.

Ko je “komplet” gradio bez dozvole, nije plaćao ništa, a oni koji su počeli izgradnju sa građevinskom dozvolom, pa izašli za koju stotinu ili hiljadu kvadrata iz gabarita – nisu plaćali ovaj doprinos za taj nelegalni deo.

Što je objekat bez građevinske dozvole bio veći, to je bio i veći iznos koji je, umesto da ide Direkciji i dalje se ulaže u razvoj grada, ostajao u džepu investitora. Na ovaj način su veliku korist imali malobrojni, a štetu budžet grada i svi građani, ali i konkurencija koja poštuje zakone i gradi po propisima.

Iz optužnice protiv nekadašnjeg predsednika opštine Palilula Aleksandra Jovićiča možemo saznati i neke praktične detalje.

Tako je drugooptuženi Dražen Vujić, takođe funkcioner opštine Palilula, naveo je da je od jednog investitora traženo 15 evra po kvadratnom metru nezakonito izgrađenog objekta, a da se “po gradu pominjalo da postoji neka uopštena tarifa oko 20 evra po kvadratu”, “i to se pominjalo u većini opština u gradu”, te da “zna samo da je davanjem novca za zaštitu omogućeno investitorima da nastave da rade i da im niko neće srušiti nelegalni objekat”.

“Da investitor gradi veliku zgradu bez građevinske dozvole, a da mu ne dođe građevinska inspekcija i da mu ne naloži obustavu radova, te da se ne postupa po prijavama građana koji po pravilu prijavljuju građevinskoj inspekciji takve radove  – za to investitor treba da ima ozbiljnu vezu da bi se upustio u takve stvari”, zaključuje Đorđe Vukotić.

Veliki prostor za pranje para

Na kraju – ili, na početku – postavlja se pitanje odakle je novac za sve ove kvadrate stizao?

Odgovor na ovo pitanje moguće je dati tek nakon temeljne istrage za svaki pojedinačni objekat, ali ne novinara, već nadležnih službi.

Ipak, tokom 2021. godine objavljen je zvanični državni dokument pod nazivom “Nacionalna procena rizika”, u čijem su stvaranju učestvovali Uprava za sprečavanje pranja novca, Republičko javno tužilaštvo, Tužilaštvo za organizovani kriminal, Ministarstvo unutrašnjih poslova, Bezbednosno-informativna agencija, Ministarstvo pravde, Kancelarija Saveta za nacionalnu bezbednost i zaštitu tajnih podataka, Narodna banka Srbije i Komisija za hartije od vrednosti.

U “Nacionalnoj proceni rizika” za 2021. godinu navodi se da je od 23 uzorkovana predmeta zbog krivičnog dela građenje bez građevinske dozvole, utvrđeno da su “u samo dve beogradske opštine investitori, fizička lica, bez građevinske dozvole i bez ikakve kontrole o poreklu novca izgradila oko 150.000 m2 stambeno poslovnih objekata, da su investirali oko 75.000.000 EUR gotovog novca i izgradili objekte potencijalne tržišne vrednosti od oko 150.000.000 EUR”.

U vezi sa ovim navodom iz “Nacionalne procene rizika” zamenik javnog tužioca Miljko Radisavljević, za BIRN kaže da su “zaključci u pogledu pretnje od pranja novca u delu koji se odnosi na izgradnju objekata proistekli pre svega iz spoznaje da se u postupku legalizacije objekata ne razmatra poreklo novca koji je korišćen za investiranje”.

“U takvom postupku očigledno je da se dobijanjem odluke o ozakonjenju, de facto i de iure, vrši legalizacija sredstava nepoznatog porekla koja su korišćena za izgradnju objekata. Na ovaj način postoji veliki prostor da nelegalni prihodi budu oprani i da kroz dalji promet ova sredstva budu legalizovana”, rekao je Radisavljević u pisanoj izjavi.

Uprava za sprečavanje pranja novca nije želela da o ovoj temi razgovara sa BIRN-om.

Kazne za građenje bez dozvole – u teoriji i praksi

Inače, Krivičnim zakonikom su za građenje bez građevinske dozvole predviđene zatvorske kazne – od tri meseca do osam godina, u zavisnosti od toga da li ste izvođač radova, investitor, projektant ili ste nastavili da zidate bez dozvole i nakon zabrane daljih radova.

Međutim, uvidom u zvaničnu statistiku, vidi se da zatvorska kazna za ovo krivično delo izriče tek u vrlo malom broju slučajeva: od 296 presuda za krivično delo građenja bez građevinske dozvole u 2021. godini, čak 250 je bilo uslovnih, a tek 23 kazni zatvora. 

Godinu dana ranije, od 211 presuda, izrečeno je 16 kazni zatvora, 8 novčanih kazni (10-200 hiljada dinara) i 185 uslovnih osuda.

Do sredine 2019. godine bilo je moguće sa tužilaštvima sklapati sporazume o odlaganju krivičnog gonjenja tako što bi osumnjičeni za krivično delo izgradnje bez građevinske dozvole uplaćivali od nekoliko desetina do nekoliko stotina hiljada dinara u humanitarne svrhe (oportunitet). Nakon toga je u julu 2019. godine Republičko javno tužilaštvo poslalo obavezno uputstvo kojim prekida ovu praksu osnovnih tužilaštava.

Za one koji i dalje nisu ozakonjeni – novi zakon

Ustavni sud je u više navrata proglašavao neustavnim delove zakona o ozakonjenju – poslednji put u novembru 2022, kada je neustavnim proglasio “rok trajanja” legalizacije (5 godina, odnosno, do novembra 2023. godine).

Nema više novih zakona o ozakonjenju. Neće više biti nikakvih produžetaka.

Zorana Mihajlović, 15. septembar 2015.

Tokom istraživanja, BIRN je u mnogo navrata u blizini ozakonjenih nailazio i na novoizgrađene zgrade koje još uvek nisu legalizovane. Investitori čije su zgrade ipak ostale nelegalne, odnosno nisu ozakonjene, sada čekaju “novi krug” legalizacije – novi zakon o ozakonjenju. Na taj način će osloboditi sadašnji “zarobljeni kapital”, odnosno, rasprodati tada nelegalno izgrađene stanove i dodatno se obogatiti.

Početkom novembra 2022. u javnost je dospela informacija da se radi na novom zakonu o ozakonjenju, koji će primeniti sistem “masovne legalizacije”. Pretpostavka je da će ovim novim procesom legalizacije biti obuhvaćene i nelegalno izgrađene zgrade od 2015. na ovamo. Trenutno nadležno ministarstvo građevinarstva saobraćaja i infrastrukture od oktobra 2022. godine vodi Goran Vesić.